Kültür Mantarına Zarar Veren Sinekler İle Mücadelede Yeni Bir Yaklaşım
Yazan: Prof. Dr. Fedai Erler
Türkiye’nin bir çok yerinde, özellikle Antalya-Korkuteli Yöresi’nde, mantar yetiştiriciliği son yıllarda çok popüler olmuş ve her geçen yıl daha da gelişen bir endüstri kolu haline gelmiştir (Akkaya et al., 2001; Polat et al., 2004). Türkiye’de başlıca mantar üretim alanları; Batı Akdeniz (Antalya, Burdur ve Isparta), Marmara (Kocaeli, İstanbul, Bursa, Sakarya, Yalova, Tekirdağ, Bilecik ve Balıkesir), Karadeniz (Kastamonu, Bolu, Zonguldak, Samsun, Amasya, Tokat, Sinop, Ordu, Giresun, Trabzon ve Artvin) ve İç Anadolu (Ankara ve Kırşehir) bölgeleri ile az miktarda Doğu Anadolu (Erzurum) ve Batı Anadolu (Muğla, Denizli ve İzmir)’dadır (Erkel, 1992, 2000, 2004; Günay ve Peksen, 2004; TÜİK, 2013). Antalya-Korkuteli Yöresi kültür mantarı yetiştiriciliğinde özel bir yere sahip olup, Türkiye’de tüm kompostun %60’ı, kültür mantarının da yaklaşık %50’si burada üretilmektedir. Yörede en yaygın üretimi yapılan kültür mantarı türü, Agaricus bisporus (Lange) Imbach olup, üretilen tüm mantarın yaklaşık %95’ini oluşturur (TÜİK, 2013). Bazı fungal ve bakteriyel hastalıklar yanında, yörede kültür mantarı üretiminde en büyük zararlı problemi ‘mantar sinekleri’dir (Erler ve Polat, 2008). ve Önder, 1996; Kim and Hwang, 1996; Erler and Polat, 2008). Bu sinekler; (ı) larvaları mantarın misel ya da doğrudan kendisinde beslenerek, tüneller açarak ve (ıı) erginleri mantarda zarara yol açan bir çok hastalık etmeni, nematod, akar vb. organizmalara vektörlük ederek zarara neden olurlar. Ayrıca erginleri, bakım ve hasat sırasında çalışanların göz ve kulaklarına kaçarak rahatsızlıklara yol açmaktadırlar (Clift, 1979; Clancy, 1981; Wetzel, 1981; White, 1981).
Mantar sineklerine karşı uygulanacak entegre mücadele kapsamında, işletme ve çevresinde temizlik kurallarına uyulması en başta gelen önlemlerdendir. Hazırlanan kompostun pastörizasyonunun iyi bir şekilde yapılması da sinek yumurtalarının baştan yok edilmesi açısından önemlidir. Kompost pastörizasyonu, 58-60⁰C’de en az 5-6 saat olmalıdır.
Mantar sineklerinin larvaları, kompost 55⁰C’de 5 saat veya 60⁰C’de 3 saat tutulduğunda ölürler. Mantar işletmelerinin etrafına kompost artıkları bırakılmamalıdır. Kullanılmış kompost ve mantar kalıntıları çiftlikten uzaklaştırılmalıdır. Özellikle Mantar gnatları için, çürüyen bitki ve mantar artıkları uygun bir ortamdır. Üç haftalık misel gelişimi süresince havalandırma bacaları ve kapılar sinek teli ile kapatılmalıdır. Temiz hava girişine ve kirli hava çıkışına ince sinek teli takılmalıdır. Kullanılan alet ve malzemeler %2’lik formaldehit ile dezenfekte edilmelidir. Bulaşık odaların izolasyonu çok önemlidir. Flaş aralarında temizlik yapılmalı, odalar dezenfekte edilmelidir. Flaş aralarında havalandırma filtreleri yenilenmeli, kapı aralıkları iyi izole edilmelidir. Üretim odalarına yerleştirilecek tuzak lambalar ve yapışkan tuzaklar sinek yoğunluğunun artmaması için gerekli bir uygulama olarak sayılabilir.
Ayrıca, depo içerisine kazara da olsa giren sinek erginlerinin yakalanması için “sinek ışık tuzakları” kullanılmalıdır. Sinek ışık tuzaklarının seyyar olan değişik tipleri de mevcut olup, bunların çalışma prensibi; sineklerin ışığa yönelimlerimden yararlanarak ışık kaynağı önüne mazgal şeklinde çekilen tellere elektrik akımı verilerek oluşturulan manyetik alandan geçen sineklerin öldürülmesi esasına dayanmaktadır. Tüm bu önlemlere rağmen, sinek populasyonlarının yine de yoğun olduğu depolarda uygulanacak kimyasal mücadelede öncelikle depoların aydınlatma lambalarında toplanan ergin bireyler hedef alınmalıdır. Ancak, uygulanacak kimyasal mücadelede etki süresi çok kısa olan ve selektif ilaçlar tercih edilmelidir. Mantar sineklerinin larvalarına karşı ürün öncesi dönemlerde yapılacak kompost + örtü toprağı uygulamalarında da yine selektif ilaçlar tercih edilmelidir (Anonymous, 2010).
Bu çalışma, Kekova Enerji Tarım Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. firmasına ait ECOSAV-M1 isimli ışık tuzağının Akdeniz Bölgesinde Kültür Mantarı yetiştiriciliğinde sorun olan Mantar Sinekleri [Diptera: Sciaridae, Phoridae ve Cecidomyiidae]’ne karşı ruhsata esas olmak üzere biyolojik etkinliğini belirlemek amacıyla yapılmıştır.
Denemeye alınan ECOSAV-M1 bir Işık Tuzağı olup, standart deneme metoduna göre 1 adet / 15 m2 olarak denemeye alınmıştır. Karşılaştırma tuzağı olarak aynı tuzağın ışıksız hali kullanılmıştır.
